GRZYBY – WIERZENIA LUDOWE

Grzyby, tajemnicze twory natury, od dawna budzą ludzką ciekawość i fascynację. Oprócz ich znaczenia kulinarnego i medycznego, odgrywają one istotną rolę w wierzeniach ludowych zarówno w Polsce, jak i na świecie. Otoczone aurą tajemniczości, stały się często obiektami legend, mitów oraz przekonań magicznych. Jednakże, spojrzenie na grzyby nie tylko poprzez pryzmat natury, ale również przez pryzmat kultury i tradycji ludowej, otwiera przed nami fascynujące pole badań zwaną etnomykologią.

Etnomykologia – grzyby i ludzie

Etnomykologia to nauka zajmująca się badaniem związków między ludźmi a grzybami, ich znaczeniem kulturowym, jak również wykorzystaniem w różnych aspektach życia społecznego i religijnego. Ta fascynująca dziedzina badań odkrywa, jak ludzie od wieków wykorzystywali grzyby nie tylko jako źródło pożywienia czy lekarstw, ale także jako element rytuałów, ceremonii czy obrzędów.

W ramach etnomykologii badacze zgłębiają wierzenia ludowe związane z grzybami, ich rolę w mitologii i obrzędach religijnych, jak również praktyki związane z ich zbieraniem, przygotowaniem oraz spożywaniem. W różnych kulturach na całym świecie pełnią one często kluczową rolę w tradycjach i obrzędach, od rytuałów szamańskich po obrzędy rodzinne.

Dzięki etnomykologii możemy zrozumieć, jak różne społeczności interpretują świat grzybów, jakie mają z nimi związane wierzenia oraz jak odzwierciedla się to w ich kulturze i życiu codziennym. Badania w tej dziedzinie przynoszą nie tylko nowe spojrzenie na znaczenie grzybów w kontekście społecznym i kulturowym, ale również przyczyniają się do zachowania dziedzictwa kulturowego oraz ochrony tradycji związanych z korzystaniem z grzybów.

Grzyby – mity, legendy, przekłady ludowe

Wielu ludzi wierzy w mitologiczne opowieści dotyczące pochodzenia grzybów. Jedną z najbardziej znanych jest mit związany z postaciami Chrystusa i świętego Piotra, którzy zostali w niej przedstawieni jako wędrowcy.

Legenda ta zaczyna się od momentu, gdy pewna gospodyni ofiarowała podróżnikom podpłomyk. Podczas ich wędrówki przez las, św. Piotr, idąc za Jezusem, ułamał kawałek chleba i zaczął go żuć, myśląc, że jego mistrz nie zauważy. Chrystus jednak, chcąc pokazać swoją wszechwiedzę, zawołał: „Piotrze!”. Święty Piotr, chcąc szybko odpowiedzieć, wypluł kawałek chleba i zaczął odpowiadać. Święty Piotr częstował się podpłomykiem, za trzecim razem Jezus odwrócił się i powiedział: „Zgrzeszyłeś, Piotrze, bo myślałeś, że ja nie wiem wszystkiego”. Jezus, jednak przebaczył mu grzechy, aby niezjedzony chleb się nie zmarnował przekształcić go w grzyby.

W kulturze ludowej grzyby są ściśle związane z chlebem. To właśnie z tego powodu nazywa się je “leśnym mięsem”. Wracając do Świętego Piotra, w folklorze grzyby trujące uważa się za wynik jego przekleństw. Z drugiej strony można spotkać się z wierzeniami, że grzybom we wzroście pomagają łzy Matki Boskiej spadające na ziemię.

Ludowe przekłady na temat grzybów nie występowały tylko na polskich ziemiach. Według legend germańskich grzyby wyrastały ze spienionej śliny konia Odyna, Sleipnira. Koriaci, lud zamieszkujący część kraju Kamczackiego, wierzył, że czerwone muchomory zrodziły się plwociny bóstwa Vahiyinina, a białe plamy są tego pamiątką.

Mityczne powiązania grzybów z magią i zaświatami

Od dawien dawna, wierzenia związane z grzybami przenikają obszary magii i zaświatów. Dawniej uważano, że grzyby rosną w lesie, w przestrzeni obcej i groźnej, dlatego przypisywano im cechy sfery nieczystej i demonicznej. W mitologii duch lasu mógł przekształcić się w grzyba, uznawanego za jego ciało. Wierzenia te, swoje podstawy mają w zjawisku „grzybowych kręgów” lub „wiedźmowych kręgów” – formacji grzybów tworzących tajemnicze koła. Koła te często łączono z ukrytymi skarbami pilnowanymi przez czarty. Stąd pochodzą nazwy takich grzybów jak: szatan, grzyb czortowy czy kozie różki. Grzyby często rosną w nocy, co skutkowało przyporządkowaniem im sfery śmierci i podziemnego porządku. Według tych wierzeń grzyby były potrawą ofiarowaną zmarłym w czasie Wigilii Bożego Narodzenia oraz w Wielki Czwartek. Spożywanie grzybów z kapustą lub ziemniakami oznaczało, że w tym czasie ziemię i domostwa nawiedzają przodkowie.

Grzyby – obiekt boskiej czci

Mykolatria dnosi się do kultu lub czci grzybów. Jest to forma religijnej lub mistycznej praktyki, w której grzyby są uznawane za obiekty kultu, symbole duchowościlub przedmioty sakralne. Może ona przybierć różne formy, w zależności od kontekstu kulturowego i religijnego. W niektórych kulturach grzyby uważa się za święte, a ich spożywanie lub zbieranie wiąże się z rytułałami religijnymi. W innych przypadkach grzyby traktuje się jako źródło mocy lub wiedzy duchowej. Jest to zjawisko znane przede wszystkim w kontekście tradycji religijnych i kulturowych niektórych ludów rdzennej Ameryki, oraz niektórych społeczności afrykańskich.

Rdzenne ludy Ameryki

Ten najsilniejszy lud zamieszkujący tereny prekolumbijskiego Meksyku uważał, że spożywane podczas świąt grzyby to tzw. „teonanacatl” („ciało boga”). W Ameryce Środkowej natomiast znalezione zostały kamienne grzyby o ludzkich twarzach, co według naukowców wiąże się z kultem świętych grzybów. Natomiast w Ameryce Północnej Indianie rzeźbili figury z olbrzymich nadrzewnych pniaków lekarskich Fomitopsis officinalis – figury chroniły groby szamanów przed obcymi.

Za święty grzyb można także uznać iwoporka anyżkowego Haploporus odorus, który był używany przez szamanów jako element ceremonialnych szat. Miał on zapewnić nadprzyrodzoną siłę, chronić jako talizman, a dym z jego owocników miał posiadać moc uzdrawiania.

Podsumowanie

Grzyby od wieków budzą ludzką ciekawość i fascynację, nie tylko ze względu na ich znaczenie kulinarno, czy medyczne, ale także z powodu istotnej roli w folklorze i wierzeniach ludowych na całym świecie. Otoczone aurą tajemniczości, stały się obiektami legend, mitów oraz przekonań magicznych. Jednakże, badania etnomykologiczne poszerzają nasze spojrzenie na grzyby, ukazując ich znaczenie kulturowe. Związane z magią oraz zaświatami, stanowią nie tylko przedmiot badań naukowych, ale również inspirują do zgłębiania różnorodnych aspektów ludzkiej historii.

bibliografia

• • Anna Matwiejuk (22.03.23), Grzyby przez stulecia służyły jako pokarm, lekarstwo, trucizna, środek odstraszający owady, https://uwb.edu.pl/aktualnosci/dr-anna-matwiejuk-grzyby-przez-stulecia-sluzyly-jako-pokarm-lekarstwo-trucizna-srodek-odstraszajacy-owady-6834.html
  • (23.10.2020), https://nikidw.edu.pl/2020/10/23/grzyby-w-kulturze-ludowej/
  • Anna Morawiec (29.04.2021), Magiczny świat grzybów w kulturze ludowej,
  • Grzyby w kulturze ludowej (12.09.2014), http://naludowo.pl/kultura-ludowa/grzyby-w-kulturze-ludowej-grzybobranie-przesady-magia-piotra-pawla-opowiesc-o-powstaniu-grzybow-legenda-chrystus-zbieranie-lecznictwo-ludowe.html