Święta to czas przesycony symboliką i tradycjami, które przez wieki ewoluowały, by przybrać różne formy w różnych kulturach. Jednym z mniej znanych, ale niezwykle intrygujących elementów bożonarodzeniowej ikonografii, są grzyby, a w szczególności muchomory. Te kolorowe grzyby widoczne na dawnych kartkach świątecznych, kryją w sobie bogatą historię i symbolikę. Prowadzi nas ona zarówno w świat ludowych wierzeń, jak i antropologicznych spekulacji.
Muchomory jako symbol szczęścia
W przeszłości muchomory były postrzegane jako symbol pomyślności i szczęścia. Obdarowywanie kogoś ilustracją tego grzyba na kartce świątecznej miało wyrażać życzenie dostatku i radości. Barwy kapelusza z biegiem czasu zostały przypisane również postaci Świętego Mikołaja. Według niektórych teorii jego strój mógł zostać zainspirowany właśnie kolorem muchomora.
Psychoaktywne właściwości i zwyczaje północnych ludów
Muchomory, często mylnie uważane wyłącznie za grzyby trujące, odgrywały szczególną rolę w kulturach ludów północy, w tym Lapów – rdzennych mieszkańców terenów Laponii, uznawanych za dom Świętego Mikołaja. Zbierane jesienią grzyby były suszone i spożywane w okolicach Nowego Roku. Ich spożycie wywoływało euforyczne stany, przypominające efekty alkoholu, co sprzyjało radosnym, wspólnym celebracjom. Praktyka ta miała również duchowe znaczenie: według dawnych wierzeń, takie doświadczenia wprowadzały ludzi w stan otwierający drogę do pomyślności na nadchodzący rok.
Święty Mikołaj jako szaman?
Badacze kultur syberyjskich wskazują na fascynującą analogię między postacią Świętego Mikołaja a szamanem. Szamani poprzez spożywanie substancji psychoaktywnych, takich jak muchomory, wkraczali w duchowy wymiar, aby połączyć się ze światem duchów i przynieść błogosławieństwo swoim społecznościom. Według tej teorii, Mikołaj, który zstępuje z niebios, podróżując zaprzęgiem reniferów, symbolizuje szamana przemierzającego granice światów – fizycznego i duchowego.
Grzyby a mityczne zwierzęta Świętego Mikołaja
Ciekawostką związaną z grzybami jest wpływ muchomorów na renifery. Zwierzęta te, według podań ludów północy, instynktownie poszukiwały muchomorów i po ich spożyciu stawały się bardziej pobudzone, co mogło zainspirować mit o latającym zaprzęgu Świętego Mikołaja. Ich zachowanie przypominało moment euforii, który ludzie mogli interpretować jako „wznoszenie się” ponad ziemią.
Grzyby w ludowej kuchni świątecznej
Grzyby odgrywają ważną rolę także w tradycyjnej świątecznej kuchni. W Polsce na przykład niektóre gatunki, jak borowiki czy podgrzybki, są nieodłącznym składnikiem wigilijnych potraw, takich jak barszcz z uszkami, kapusta z grzybami czy pierogi. W kulturze ludowej ich obecność na stole symbolizowała dostatek oraz dary natury, których nie należy marnować.
Grzyby jako łącznik z duchowym światem
W niektórych tradycjach grzyby pełniły rolę mistycznego mostu między światem ludzi a światem duchów. Wierzono, że grzyby rosnące w kręgu (tzw. „czarcie kręgi”) wyznaczają miejsca o szczególnej energii. W kontekście świąt Bożego Narodzenia, które związane są z symboliką odnowy i łączności z tym, co duchowe, motyw ten nabiera dodatkowego znaczenia.
Powrót symbolu w nowoczesnej kulturze
Choć obecnie muchomory nie kojarzą się już powszechnie z Bożym Narodzeniem, coraz częściej powracają w estetyce retro. Coraz częściej powracają jako dekoracje świąteczne czy motywy na papierze do pakowania prezentów. Być może ich wyjątkowa historia oraz żywe barwy znów zaczną zdobić nasze domy w okresie świąt, przypominając o związku z naturą i korzeniami dawnych tradycji.
Podsumowanie
Grzyby, zwłaszcza muchomory, są fascynującym symbolem pełnym wielowymiarowej symboliki – od ludowych wierzeń, przez duchowe podróże, aż po codzienne tradycje. W ich skromnych, choć kolorowych formach kryje się opowieść o związku ludzi z naturą, poszukiwaniu szczęścia i odnowy. Może zatem warto na nowo odkryć ich magiczne znaczenie i pozwolić, by zdobiły nie tylko kartki i choinki, ale i nasze wspomnienia?
Bibliografia
Muchomor – zapomniany symbol świąt Bożego Narodzenia, https://peryskop.studio/blog/2019/12/15/kartki-z-muchomorami/
Dodaj komentarz